سلما نیازی وقتی فرصتی برای استراحت می‌یابد به قدم زدن نزدیک خانهٔ تازه خود در اسلام‌آباد پاکستان و بازی تنیس مشغول می‌شود. شوهرش از او عکس می‌گیرد و برای بستگان‌شان ارسال می‌کند.
این‌جا با شلوار جین تنگ و کفش ورزشی آبی و روسری راحت بر تن، زندگی خود را در کابل به خاطر می‌آورد ــ همان‌جایی که پارسال از آن گریخت ــ و تا قبل از بازگشت رژیم طالبان فرق زیادی با زندگی او در این‌جا نداشت. همه چیز خیلی زود تغییر کرد. تنها راه برای حفظ آینده‌اش این بود که آن‌جا را ترک کند.
وقتی نیازی از «نابودی» افغانستان به دست طالبان به‌خاطر پایمال کردن حق تحصیل و کار و اشتغال زنان سخن می‌گوید، همواره از کلمه «آینده» استفاده می‌کند. با آمدن طالبان، ابتدا همه مجریان زن تلویزیون مجبور شدند حجاب کنند و مو و گردن خود را بپوشانند. اما بعد زنان کلا از کار در مشاغل عمومی منع شدند.
نیازی می‌گوید: فقط می‌توانستم کاری را انجام دهم که طالبان می‌گفتند. شغلم را از دست دادم، نمی‌توانستم در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنم. نمی‌توانستم بیرون بروم. از ترس طالبان نمی‌توانستم در جاهای خاصی بمانم. زندگی‌ام کلا تغییر کرد و در فشار مداوم زندگی می‌کردم.
وقتی به پاکستان رسید، نمی‌توانست ژورنالیست‌های زنی را که در کشور باقی مانده بودند فراموش کند؛ این‌که چه‌طور آن‌ها زندگی خود را سپری می‌کنند. پس تصمیم گرفت یک رسانه خبری تماما زنانه تاسیس کند و اسمش را گذاشت افغان تایمز که تمرکز فعالیت آن بر حقوق بشر و مسائل زنان است. او حالا از تبعید تیمی متشکل از پنج خبرنگار زن را مدیریت می‌کند که از صبح زود تا شب کار می‌کند.
نیازی همچنین آرزو دارد روزی برای افغانستان تنیس بازی کند. در حال حاضر او پروژهٔ افغان تایمز را خودش به تنهای تمویل می‌کند، اما می‌داند که تمویلِ شخصی دوام ندارد. ضمن این‌که او قصد دارد باز هم کارکنان زن بیشتری استخدام کند.
وبسایت افغان تایمز به زبان پشتو ــ برای مخاطب محلی ــ و زبان انگلیسی برای مخاطبان جهانی فعالیت می‌کند. در سرخط یکی از مطالب اخیر می‌خوانیم: «ممنوعیت اشتغال زنان تعداد کودکان کار را در افغانستان افزایش خواهد داد».
نیازی می‌گوید: ما با بقیه رسانه‌ها فرق داریم. ما پنج دختر هستیم و هدف‌مان انعکاس صدای زنان افغانستان است. سه تن از همکاران ما هنوز در افغانستان هستند، و به رغم ممنوعیتْ کار می‌کنند. این همکارانِ افغان تایمز شجاع و تسلیم‌ناپذیر هستند.
البته فعالیت این گروه در کابل پنهان نمانده و دولت طالبان صریحا از آن‌ها خواسته که فعالیت‌های خود را متوقف کنند. خوشبختانه سه ژورنالیست مزبور با اسامی مستعار کار می‌کنند و طالبان نتوانسته آن‌ها را پیدا کند.
بنا به گفته گزارشگران بدون مرز (سازمان غیردولتی مستقر در پاریس)، بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران زن در یک سال گذشته مشاغل خود را از دست داده‌اند، که این رقم برای مردان ۵۰ درصد بوده است ــ در نتیجه، افغانستان در شاخص آزادی مطبوعات در سال ۲۰۲۲ به ردهٔ ۱۵۶م بین ۱۸۰ کشور سقوط کرده است.
گزارشگران بدون مرز و مرکز حفاظت از روزنامه‌نگاران زن افغانستان می‌گویند فقط ۷۶ کارشناس رسانه از جمله ۳۹ خبرنگار هنوز در کابل مشغول به کارند ــ در مقایسه با ۴۹۴۰ خبرنگار در سال ۲۰۲۰ که ۷۰۰ تن از آنان زن بودند.
در حالی که تمام زنان در افغانستان با تبعیض شدید مواجه هستند و اجازه تحصیلات متوسطه و عالی و کار در ادارات دولتی را ندارند، قلمرو رسانه به جایی خطرناک برای آن‌ها بدل شده است.
طالبان از زمان اشغال کشور در سال گذشته، دست به «اصلاحاتی» زده‌اند که همانا سانسور است و عواقب خطرناکی را برای کسانی که مقررات را نقض کنند در پی دارد.
هبت‌الله آخندزاده امیر طالبان با صدور فرمانی در تابستان امسال هشدار داد که «افتراء و انتقاد به مقامات دولتی بدون مدرک … و نشر اکاذیب و شایعات» حرام است. و کسانی که به کارکنان دولت «افتراء» بزنند ناخواسته با دشمن همکاری می‌کنند و «مجازات» خواهند شد.
بعد از بازگشت طالبان، افغانستان ۵۰ درصد رسانه‌های خود را از دست داده است. بیشتر روزنامه‌نگاران احساس رضایت یا امنیت در افغانستان نمی‌کنند، به‌خصوص زنان، چون به خانه روانه شده‌اند و اجازه کار در بیرون ندارند.
اوضاع آن‌چنان بد است که برخی از آن‌ها با اعانه زندگی می‌کنند، و برای تامین هزینه پاسپورت برای خانواده‌های خود برای خروج از کشور پول ندارند.
مرکز روزنامه‌نگاران افغانستان، که بدرفتاری با ژورنالیست‌ها را زیر نظر دارد، ۲۶۰ فقره از این موارد را در سال گذشته ثبت کرده است. این شامل تهدید و تخرب تجهیزات به علاوهٔ ۱۱۹ مورد بازداشت و کیفرخواست و ۱۳ مورد حمله فیزیکی می‌شود.
بسیاری از خبرنگارانی که افغانستان را ترک کردند و به پاکستان رفتند، خواهان سفر به کشورهای دیگرند امام ماه‌ها باید در صف انتظار سفارت منتظر بمانند. خیلی از آن‌ها در بلاتکلیفی گیر کرده‌اند، چون فساد در حوزهٔ ویزا، کسب و کاری پررونق است.
سعیدالله صافی، خبرنگاری که از افغانستان گریخته و در جایی امن پناه گرفته، می‌گوید تهدید به مرگ شده و خانواده‌اش از او خواسته‌اند برای جان خودش کشور را ترک کند. می‌گوید: وقتی طالبان به قدرت رسیدند، در جریان یک تفتیش، دوربین مرا یافتند. مرد مسلحی از من پرسید « خبرنگاری؟» و گفتم بله. او به من فحش داد و حرف‌های بدی به من زد، انگار یک مجرم بزرگ هستم.
روزنامه‌نگاری در افغانستان همواره کار خطرناکی بوده است. از سال ۲۰۰۱، بالغ بر ۱۲۵ خبرنگار و کارمند رسانه در افغانستان کشته شده‌اند. طلوع نیوز در دفتر اصلی خود یادبودی برای همکارانی که در یک حمله تروریستی کشته شده‌اند ساخته که در آن کارت‌های خبرنگاری آن‌ها کنار یک دوربین دیده می‌شود.
هیچ یک از این‌ها جلوی فعالیت زنانی چون نیازی را نگرفته است. او می‌گوید وقتی در خانه پدربزرگش به رادیو گوش می‌داد و زندگینامهٔ زنان موفق را می‌خواند عاشق این کار شد. او می‌گوید: طالبان نمی‌خواهند زنان قوی باشند. از توانمندشدن زنان افغانستان می‌ترسند. به فرمان طالبان، دختران نمی‌توانند به مکاتب و دانشگاه بروند، که یعنی دختران افغان بی‌سواد خواهند ماند و این تاثیر بدی بر آینده افغانستان خواهد داشت.
نیازی اذعان دارد که افغان‌ها در مورد طالبان اختلاف دارند، و عده‌ای معتقدند که کارهای دولت درست است: تمام مسائل در افغانستان را مردان علیه زنان ایجاد می‌کنند.
هرچند همه مردان شبیه هم نیستند و بعضی از آن‌ها از جمله شوهر او، فرصت‌ها را حق زنان می‌دانند. نیازی می‌گوید: شوهرم حامی من است، بر خلاف تمام کارهای طالبان؛ او کنار من است و با همهٔ مشکلات از من حمایت می‌کند. او حتی کارهای زیادی برای افغان تایمز می‌کند، هر چند مسئولیت او نیست. شوهرم قهرمان من است.
مطابق گزارشی از سوی فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران و شبکه زنان فعال در رسانه هند، از میان ۹۵ درصد زنان افغانستان که در حال حاضر بیکار هستند، خبرنگاران زن به‌ویژه در معرض خطر هستند. این گزارش از جامعه بین‌المللی خواست تا به خبرنگارانی که جان‌شان در خطر است ویزا بدهند و برای آن‌هایی که پناهنده شده‌اند اجازهٔ کار صادر کنند.
بیشتر زنانی که فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران با آن‌ها مصاحبه کرده خواهان ادامه کار حتی از خارج هستند، برای همین نیاز است که مدارک تحصیلی آن‌ها از سوی کشورِ پناه‌دهنده پذیرفته شود تا این زنان بتوانند به تحصیل و ارتقای مدارج‌شان ادامه دهند.
نیازی باور دارد که فعالیت رسانهٔ او می‌تواند در افغانستان تاثیر داشته باشد و دست‌کم باعث مسئول شناختن طالبان شود. اما ضمنا معتقد است که فقط جامعه بین‌المللی از طریق تحریم‌ها و انزوای دیپلماتیک می‌تواند واقعا مانع طالبان شود.
نیازی نمی‌تواند برای همیشه در پاکستان باقی بماند، و به افغانستان هم نمی‌تواند برگردد. تنها امیدوار است که کشور امنی پیدا کند که بتواند به زنان افغانستان در صلح و صفا خدمت کند.
Leave a Reply